تفاوت دو جرم خیانت در امانت و کلاهبرداری
با توجه به آنچه که تا کنون در مورد دو جرم کلاهبرداری و خیانت در امانت آموخته ایم، خصوصیت مشترک بین این دو جرم برای ما روشن می شود و آن این است که در هر دو مورد قربانی از روی اراده و اختیار و به میل خود مالش را در اختیار مجرم قرار می دهد و بر خلاف سرقت، مساله « ربودن » مال با استفاده از غفلت یا غیبت مالک آن مطرح نیست. علی رغم این وجه اشتراک، دو تفاوت مهم نیز بین این دو جرم وجود دارد :
اولین تفاوت بین این دو جرم آن است که کلاهبرداری، برخلاف خیانت در امانت، مشتمل بر اغفال و فریب قربانی است، یعنی کلاهبردار با صحنه سازی و انجام مانورهای متقلبانه قربانی جرم را فریب داده و بدین وسیله رضایت وی را نسبت به دادن مالش به کلاهبردار جلب می کند. در صورت فقدان این شرط اساسی جرم کلاهبرداری، همانطور که قبلا مشاهده کردیم به وقوع نخواهد پیوست.
از سوی دیگر در خیانت در امانت قربانی بدون این که مانور یا صحنه سازی متقلبانه ای از سوی مجرم انجام شده باشد به میل خود مالش را در اختیار مجرم قرار می دهد. بنابریان در حالی که جرم کلاهبرداری « به محض » اخذ مال از سوی کلاهبردار ارتکاب می یابد، در خیانت در امانت معمولا اعمالی که مجرم « پس از » اخذ مال بر روی آن انجام می دهد موجب تحقق جرم میگردد.
در مواردی ممکن است که مجرم با سوء نیت و با مانور های متقلبانه ( مثلا با جعل گواهی اشخاص مورد اعتماد ) خود را نزد قربانی شخص امینی جلوه داده و باعث شود که وی مالش را به تصور امین بودن مجرم در اختیار او قرار دهد. آیا تصاحب مال را در این مورد باید کلاهبرداری دانست یا خیانت در امانت؟
در چنین موردی جرم کلاهبرداری تحقق می پذیرد، چرا که مجرم با « صحنه سازی » مال را اخذ کرده و از « همان لحظه » اخذ مال مرتکب عنصر مادی جرم کلاهبرداری شده است. به عبارت دیگر برای تحقق جرم کلاهبرداری تفاوتی نمی کند که مرتکب خود را به دروغ مثلا به عنوان پزشک یا به عنوان وکیل دادگستری جا بزند و یا این که خود را یک شخص امین وانمود کند و از این طریق اموال دیگران را ببرد. در همه این موارد جرم کلاهبرداری توسط وی ارتکاب می یابد.
با توجه به تفاوتی که بین دو جرم کلاهبرداری و خیانت در امانت از نظر عنصر حیله و تقلب وجود دارد ، عمل واحد نمیتواند واجد هر دو عنوان کلاهبرداری و خیانت در امانت باشد، چرا که اگر بردن مال حاصل انجام مانورهای متقلبانه توسط مجرم، و در نتیجه فریب خوردن قربانی، باشد جرم کلاهبرداری ارتکاب می یابد.
ولی در صورتی که بدون هیچ صحنه سازی متقلبانه ای مال با رضایت مالک یا متصرف آن به شخص سپرده شده باشد و وی آن را تصاحب کند، جرم خیانت در امانت تحقق خواهد پذیرفت. دیوان عالی کشور در یکی از آرای خود جمع نشدن این دو عنوان را بر عمل واحد مورد تاکید قرار داده و اشعار داشته است :
« عنوان کلاهبرداری و عنوان خیانت در امانت بر عمل واحد صادق نمی باشد، زیرا کلاهبرداری متضمن عنوان فریب است و خیانت در امانت متضمن عنوان رضا و اگر مثلا متهمی جنسی را به فریب و تقلب از شاکی گرفته باشد فقط کلاهبردار بوده و اگر شاکی به رضای خود به او سپرده باشد و در عین یا قیمت آن تصرف غیرمجاز کند فقط خیانت در امانت خواهد بود. »
تفاوت مهم دیگری که بین دو جرم کلاهبرداری و خیانت در امانت وجود دارد به عنصر « نتیجه » مربوط می شود.انتفاع مجرم یا شخص مورد نظر وی شرط تحقق جرم کلاهبرداری است. به طوری که اگر کسی به قصد انتقام جویی از دیگری با صحنه سازی باعث شود که وی اموال خود را به ثمن بخس ( بهای ارزان ) در بازار به فروش رسانیده و از این رهگذر متضرر بود وی را نمی توان کلاهبردار دانست .
چرا که خود او نسبت به خرید آن اموال اقدامی نکرده و در نتیجه انتفاعی برای او حاصل نشده است. در جرم خیانت در امانت چنین شرطی ضروری نیست. بنابراین امینی که مال مورد امانت را عمدا تلف می کند مرتکب جرم خیانت در امانت می شود، هرچند که خود انتفاعی از این کار نمی برد.
