بطلان عقد نکاح به علت عدم ذکر مدت

بطلان عقد نکاح به علت عدم ذکر مدت

مفهوم عقد نکاح

نکاح در لغت به معنی عقد زناشویی بستن، عقد ازدواج بستن و.. آمده است و در واقع به معنای ضم ( پیوستن ) است و در اصطلاح حقوقی می توان آن را چنین تعریف کرد: نکاح قراردادی است که به موجب آن زن و مرد در زندگی با یکدیگر شریک و متحد شده، خانواده ای تشکیل می دهند. قرآن ازدواج را مایه آرامش دانسته و به مسلمانان توصیه کرده است که مردان و زنان بی‌همسر خود را همسر دهند. بر طبق روایات، ازدواج بزرگ‌ترين نعمت پس از نعمت اسلام‌، نگه‌دارنده نصف يا دو سوم دين و سنّت پیامبر اسلام(ص) است.

نکاح دائم و موقت

نكاح دائم براي تمام عمر برقرار مي شود و مدت آن با فوت يكي از آن دو همسر يا طلاق يا فسخ نكاح پايان مي يابد. نكاح منقطع براي مدت معيني است يعني عقد ازدواج بين زن و مرد براي مدت معيني قبل از يك ساعت يا يك ماه الي 99 سال منعقد مي شود و در پايان مدت، نكاح خود به خود منحل مي شود و طرفين، يعني زن و مرد از قيد زوجيت خارج مي شوند. ازدواج دائم در واقع ازدواجی است که در صیغه آن مدت خاصی ذکر نمی شود و به نیت همیشگی است، اما ازدواج موقت برخلاف ازدواج دائم ذکر مذت در آن الزامی است و برای همان مدتی است که که در عقد ذکر می شود.

تفاوت های ازدواج دائم و موقت به طور کلی

زدواج دائم و ازدواج موقت احکام مشترک بسیاری دارند؛ از جمله خواندن صیغه عقد در هر دو ازدواج لازم است. این دو ازدواج تفاوت‌هایی نیز با هم دارند که به شرح زیر است:

• در ازدواج دائم، بر خلاف ازدواج موقت، مرد بایدنفقه زن را بپردازد.

• در ازدواج دائم زن بدون اجازه شوهر نمی‌تواند از خانه بیرون رود؛ اما در ازدواج موقت اجازه مرد لازم نیست.

• در ازدواج دائم بر خلاف ازدواج موقت، زن و مرد از یکدیگر ارث می‌برند.

• در ازدواج موقت ذکر مدت الزامیست وگرنه عقد باطل می شود ولی در ازدواج دائم ذکر مدت لازم نیست چون عقد محدود به زمان نیست.

اگر در صیغه عقدِ ازدواج موقت، مهریه ذکر نشود، عقد باطل می‌شود؛ اما در ازدواج دائم، عقد صحیح است و در صورت نزدیکی مهر المثل به زن تعلق می‌گیرد.

همانطور که در بالا دیدیم یکی از تفاوت های نکاح دائم و موقت ذکر مدت در عقد نکاح موقت است. اکنون به توضیح این مورد می پردازیم.

اثر عدم ذکر مدت در نکاح دائم و موقت

يكي از اساسي ترين وجوه اختلاف در اين دو عقد، مقتضاي آنهاست. مقتضي، آنچنان اثري است كه عقد بدون وجود اين اثر محقق نمي شود به طوري كه عقد بالذات توليدكننده آن است و چنين اثري از عقد جدا نشدني است. در ماده«233 «قانون مدني آمده كه هر شرطي چنان چه خلاف مقتضاي عقد باشد، مبطل عقد است. آنچه مسلم است مقتضي عقد نكاح دائم در مرتبه اول تشكيل خانواده و زندگي مشترك است و حق تمتع جنسي يكي از بارزترين آثار مربوط به اين مقتضي مي باشد. ولي همان طور كه از تعريف عقد منقطع مشخص است مقتضي اين عقد نمي تواند تشكيل خانواده و زندگي مشترك باشد زيرا اگر هدف اين بود، چه بسا نكاح دائم صورت مي گرفت. بنابراين مقتضي اين عقد در مرتبه اول تمتع جنسي به معناي عام است. هرچند بايد اذعان نمود كه در نكاح منقطع به صورت محدود و با شرايط موجود در اين عقد، طرفين طي مدت معيني خانواده تشكيل مي دهند كه در مواردي اين ازدواج(در قالب 99 ساله) استمرار پيدا مي كند و داراي فرزند می شوند. به طور کلی هر عقدي داراي اركاني است و اركان هر عقد براي ايجاد اثر حقوقي خاصي محقق مي گردد. مثلاً عقد بيع براي ايجاد مالكيت و يا عقد اجاره براي ايجاد مالكيت منافع است و به اين ترتيب هر عقدي اقتضا مختص بر خود را دارد و هر عقدي كه چنين خصوصيتي را نداشته باشد و يا شرطي چنين خصوصيتي را از آن سلب كند عقد نيست و به خودي خود باطل است. مطابق قانون مدني نیز عقد موقت دو ركن دارد: تعيين مهر و مدت معين. همچنین در روايات نيز اينگونه آمده است كه «عقد منقطع واقع نميشود مگر اين كه مهر و مدت معلوم باشد».

بنابراین مدت عقد و ازدواج موقت بايد حتماً معين باشد، اين مدت مي تواند يك ساعت، يك روز، و یا چند سال باشد. به هرحال، مدتي است كه طرفين بر سر آن با يكديگر توافق كرده اند. آنها در قبال يكديگر پيمان وفاداري براي مدت معيني بسته و متعهد شده اند كه در طي آن مدت، رابطه زوجيت داشته باشند و پس از پايان مدت، اين زندگي زناشويي و تعهد، نيز خاتمه مي يابد و بايد دقت كنيم طولاني بودن مدت نكاح موقت، عقد موقت را به عقد دائم تبديل نمي كند و همان قانون مربوط به عقد موقت را دارد. مثلاً زن حق نفقه ندارد مگر اين كه در عقد شرط كرده باشد و زن و مرد از يكديگر ارث نمي برند.

همانطور که می بینیم عدم ذکر مدت در عقد نکاح موقت عقد را باطل می کند اما در نکاح دائم ذکر مدت لازم نیست و عدم ذکر مدت خللی در عقد ایجاد نمی کند.

دادگاه صالح

با توجه به اینکه دعاوی راجع به اصل نکاح در صلاحیت دادگاه خانواده می باشد دعاوی راجع به بطلان آن نیز در دادگاه خانواده می باشد. بنابراین دعوی بطلان عقد نکاح موقت به علت عدم ذکر مدت نیز در دادگاه خانواده می باشد.

هزینه دادرسی

باتوجه  به موارد بالا که گفته شد این دعوی چون از دعاوی راجع به نکاح و در صلاحیت دادگاه خانواده می باشد پس براساس قانون حمایت خانواده مصوب 1391 رسیدگی به این دعاوی هم در صلاحیت دادگاه خانواده می باشد. بنابراین این دعاوی غیرمالی هستند و هزینه آن نیز بر اساس تعرفه و به ترتیب ذیل می باشد: در مرحله بدوی40 هزار تومان، در مرحله واخواهی 60هزار تومان، در مرحله تجدیدنظر 100هزارتومان می باشد.

چند نکته

نکته اول: در بیشتر موارد تشخیص نکاح دائم و موقت برعهده دادگاست که با توجه به قصد و نیت واقعی طرفین آن را معلوم می کند.

نکته دوم: مشهور فقهاء معتقدند با عدم ذكر مدت، عقد به دائم تبديل می شود نه باطل.

نگارنده: سعید یوسف زاده[1396/12/17]