وقف مال یکی از پسندیده ترین کارهای اجتماعی است که در بسیاری از جوامع رواج دارد. در اسلام به صورت اختصاصی به این عمل پرداخته شده است. بر اساس اسلام هر انسانی که در جامعه زندگی می کند موظف است در جهت حفظ و ارتقای کیفیت اجتماعی تلاش کند. یکی از ابعاد این تلاش را می توان در مفهوم وقف مال پیدا کرد.
وقف مال چیست؟
- وقف مال چه شرایطی دارد؟
- مهمترین نکات مربوط به وقف مال چیست؟
- اساسی ترین نکته در خصوص وقف مال چیست؟
- چرا وقف مال یک اصل در جامعه محسوب می شود؟
- کارکرد یک وکیل پایه یک دادگستری در خصوص وقف مال چیست؟
- آیا وقف مال بر اساس قرارداد صورت می گیرد؟
- بدون قرارداد نیز وقف مال رسمیت دارد؟
- قرارداد وقف مال چیست؟ شرایط انعقاد قرارداد وقف مال چیست؟
- چگونه می توانیم نسبت به وقف مال اقدام کنیم؟
- برای انعقاد قرارداد وقف مال باید چه کاری انجام دهیم؟
- آیا در خصوص وقف مال امکان کلاهبرداری نیز وجود دارد؟
این عمل بدین معنی است که منافع یک مال در جهت خدمات عمومی یا اختصاصی در اختیار جامعه قرار بگیرد. همچنین در این عمل هیچ بهایی پرداخت نمی شود و قرار نیست واقف بهره ای از مال ببرد. این نکته بسیار مهمی است که باید به آن توجه کرد.
با توجه به این مسئله که در وقف اموال مالکیت از فرد منتقل می شود لازم است که قراردادی تحت عنوان قرارداد وقف منعقد شود. بر اساس این قرارداد مشخص می شود که شرایط وقف چیست و به چه شکلی باید انجام بگیرید. این نکته بسیار مهمی است که باید به آن توجه داشته باشیم.
همچنین توجه داشته باشید که اسلام شرایط وقف از نحوه واگذاری تا نگهداری و بهره برداری از آن را به طور کامل بیان کرده است. از این رو عمده قوانین موجود در این حوزه بر اساس شرع و اسلام تدوین شده است این نکته است که باید به آن توجه داشته باشید.
قرارداد وقف مال و شرایط آن
برای این که بدانیم شرایط وقف مال چیست و بر اساس چه اصولی این کار صورت می گیرد، ابتدا باید قوانین مربوط به قرارداد وقف را بشناسیم. بر اساس قانون وقف یک نوع قرارداد لازم محسوب می شود. به طور کلی در قانون ایران دو نوع قرارداد تعریف شده است. قرارداد لازم و جایز این دو قرارداد محسوب می شوند.
قرارداد جایز به قراردادی گفته می شود که تحت هر شرایط مکانی و زمانی هر کدام از طرفین بدون در نظر گرفتن رضایت طرف مقابل و یا شرایط خاص قانونی امکان انحلال آن را دارد. به طور مثال وکالت از این نوع قرارداد است. اما قرارداد لازم قراردادی است که امکان انحلال آن بعد از منعقد شدن وجود ندارد مگر این که یکی از حالت های ابطال قرارداد، انفساخ قرارداد، فسخ قرارداد و اقاله وجود داشته باشد.
بسیاری از قراردادهای مهم اجتماعی از جمله قرارداد نکاح، قرارداد خرید و فروش، قرارداد وکالت بلاعزل، قرارداد وقف و … از این نوع قرارداد محسوب می شود.
بیشتر بخوانید : آیا در صلح عمری سند رسمی منتقل می شود؟
نکته متمایزی که در خصوص قرارداد وقف وجود دارد این است که امکان انحلال این قرارداد به واسطه اقاله نیز بر اساس قانون وجود ندارد. یعنی طرفین قرارداد وقف نمی توانند با رضایت و تدوین قراردادی دیگر نسبت به انحلال قرارداد وقف اقدام کنند. این نکته مهمی است که باید به آن توجه داشت.
مسئله دیگری که در خصوص قرارداد وقف مال وجود دارد این است که این قرارداد صرفا زمانی امکان پذیر است که شرایط عام و خاص این قرارداد رعایت شده باشد. مهمترین شرط عام انعقاد این قرارداد را می توان اهلیت طرفین دانست. اهلیت بدین معنی است که طرفین از عقل، بلوغ و رشد لازم برخوردار باشد.
بنابراین یک مجنون یا یک صغیر نمی تواند نسبت به وقف مال اقدام کند. این مسئله ای است که در بسیاری از موارد از جمله در خصوص ارث بسیار تاثیرگذار است. چرا که وراث با اثبات عدم اهلیت متوفی در زمان انعقاد قرارداد وقف می تواند مانع از وقف مال شود.
شرایط وقف مال
همانطور که گفتیم وقف مال یک نوع قرارداد است که نیاز دارد برخی از شرایط برای انعقاد صحیح آن وجود داشته باشد. در بالا یک شرط عمومی برای صحت این قرارداد را بیان کردیم. در کنار شرط عمومی، شروط اختصاصی نیز برای صحیح بودن وقف اموال وجود دارد.
مهمترین شرطی که وجود دارد این است که واقف مالک اموال باشد. بگذارید بر اساس قانون یک بار وقف را تعریف کنیم. وقف بدین معنی است که عین مال حبس شود و منافع آن در اختیار تمام یا برخی از اقشار جامعه قرار بگیرد.
حبس مال بدین معنی است که مالکیت مال از واقف گرفته شده و این مال غیر قابل انتقال شود. زمانی این مسئله اجرایی می شود که واقف مالک مال باشد. یعنی اختیار تام در این خصوص داشته باشد.
از دیگر شروط بسیار مهم برای وقف مال این است که عین مال در صورت استفاده از منافع آن از بین نرود. در کلام ساده تر مال نباید فساد شدنی یا قابل از بین رفتن باشد. ملک، زمین یا خودرو از جمله اموالی است که قابلیت وقف دارد. اما مواردی مانند لوازم غذایی و یا حتی پوشاک غیر قابل وقف محسوب می شود.
توجه داشته باشید که ممکن است وقف منوط به محصولات یک باغ یا یک زمین شود. این وقف نیز صحیح است. زیرا این محصولات تجدید پذیر محسوب میشود و از بین نمی رود. این نکته ای است که باید به آن توجه داشته باشید. نکته بسیار مهم دیگری که باید به آن دقت کنید این است که وقف مال می تواند به صورت صلح عمری صورت بگیرد.
بدین معنی که فرد بر اساس عقد صلح عمری مال خود را وقف می کند. بدین ترتیب مالکیت مال از وی سلب می شود اما تا زمانی که زنده است می تواند از منافع مال استفاده کند و هیچ فردی نمی تواند در این خصوص متعرض شود.
نکته دیگر این است که امکان رجوع از وقف ( به معنی لغو وقف و در اختیار گرفتن مال ) تنها تا زمان قبض مال توسط موقوف علیه امکان پذیر است. بعد از قبض مال شرعا و قانونا امکان بازگشت از وقف وجود ندارد.
