دعوی تقابل

دعوی تقابل

مفهوم دعوی تقابل

از لحاظ حقوقی دعوایی که در مقابل دعوای دیگری که دعوای اصلی نام دارد طرح می شود دعوای تقابل یا متقابل نام دارد. در واقع و در اصطلاح لغوی تقابل همان مقابله و واکنش متقابل در برابر چیزی است.  بنابراین دعوای تقابل اگرچه شبیه دفاع است و از طرف خوانده دعوای اصلی در برابر ادعای خواهان و برای مقابله با او اقامه می شود، اما دفاع به معنای اخص نیست و آثار خاص خود را دارد و این موضوع که دعوای تقابل با دفاع به معنای اعم تفاوت دارد را قانونگذار صراحتا در ماده 142 قانون آیین دادرسی مدنی بیان داشته است.

شرایط اقامه دعوای تقابل

قانون مدنی شرایط دعوای تقابل را درفصل ششم و مبحث چهارم از این فصل در مواد142 به بعد بیان داشته است که به شرح ذیل می باشد:

الف) دعوا از طرف خوانده علیه خواهان اقامه شود.

ب) با دعوای اصلی وحدت منشأ یا ارتباط کامل داشته باشد.

ج) دعوا در مهلت مقرر اقامه شود.

همانطور که در بند الف می بینید دعوای تقابل از طرف خوانده دعوای اصلی اقامه می شود و تفاوت آن با ورود ثالث در همین است. بنابراین دعوای متقابل باید الزاماً از سوی خوانده دعوا اقامه شود. البه باید توجه نمود که ورود ثالث و جلب ثالث را نباید با هم خلط نمود چون براساس ماده 139 قانون مذکور شخص ثالثی که جلب می‌شود، خوانده شمرده می‌شود و تمام مقررات راجع به خوانده درباره او جاری است. لذا مجلوب ثالث نیز می‌تواند نسبت به اقامه دعوای متقابل علیه جالب اقدام کند. مگر اینکه جالب او را برای تقویت موضع خود جلب نموده باشد که در این صورت حکم آن با موردی که شخص ثالث برای تقویت موضع یکی از اصحاب دعوا وارد دعوا می‌شود یکی است.

در توضیح بند ب باید گفت رابطه ادعای خوانده با دعوای اصلی باید آن چنان نزدیک به هم باشد که تأثیر تصمیم اتخاذ شده در یکی موثر در دیگری باشد. یا اینکه با رسیدگی به دعوای تقابل مانع رسیدگی به دعاوی با خواسته‌های مرتبط به صورت جداگانه شود. هر چند قانونگذار از دو عنوان وحدت منشأ و ارتباط کامل صحبت نموده است، ولی این دو عنوان متفاوت هستند و دارای تعاریف مختلفی می‌باشند. در واقع ممکن است دو دعوا وحدت منشأ داشته باشند اما ارتباطی با هم نداشته باشند. منظور از منشأ یا سبب دعوا رابطه حقوقی مشخصی است که بر عمل یا واقعه‌ای حقوقی یا قانون مبتنی بوده و براساس آن خواهان خود را مستحق مطالبه می‌داند. همچنین دعوای خوانده ممکن است با دعوای اصلی دارای منشأ واحد نباشد، اما با آن ارتباط کامل داشته باشد. این دعوای خوانده با وجود سایر شرایط متقابل است. زیرا با دعوای اصلی ارتباط کامل دارد.

 در مورد بند ج و راجع به مهلت اقامه دعوا نیز قانون بیان داشته است که دادخواست دعوای متقابل باید تا پایان اولین جلسه‌ دادرسی داده شود. اگرچه خوانده می‌تواند دعوای متقابل را قبل از اولین جلسه دادرسی نیز اقامه نماید. در این صورت اگر فرصت تا اولین جلسه دادرسی کافی باشد دادخواست تقابل به خوانده آن ابلاغ می‌‌شود. رسیدگی به دعوای تقابل نیز در همان جلسه‌ای که برای رسیدگی به دعوای اصلی از قبل تعیین شده، صورت می‌‌گیرد و همین وقت به طرفین تقابل ابلاغ می‌شود و در غیر این صورت خوانده تقابل تأخیر جلسه را درخواست می‌کند و جلسه تجدید می‌شود تا  در جلسه آینده به هر دو دعوا توأماً رسیدگی شود. به طور کلی باید گفت که طبق قانون آیین دادرسی مدنی، طرح دعوای متقابل تنها در مرحله بدوی امکان پذیر است.

فواید طرح دعوای تقابل

سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که دعوای متقابل چه فوایدی برای خوانده دارد؟

در جواب باید گفت که دعوای متقابل دارای فوایدی به شرح ذیل است:

• صرفه‌جویی در وقت: در صورت اقامه دعوای متقابل، به جای اینکه دو دعوی در طول هم مورد رسیدگی قرار گیرند و طبعاً وقت بیشتری از دادگستری و اصحاب دعوی صرف شود، در عرض هم رسیدگی می‌شوند. اگرچه رسیدگی به دو دعوی در عرض هم و به ضمیمه یکدیگر، وقت بیشتری می‌گیرد تا رسیدگی به یک دعوی، اما باید بین موردی که به دو دعوی توماً رسیدگی می‌شود یا جدا از هم، توجه نمود زیرا در این صورت مواجه با دو دعوی هستیم.

• اگرچه از نظر هزینه دادرسی و حکم، فرقی بین دعوای اصلی و دعوای متقابل وجود ندارد اما حق‌الوکاله وکیل در دعوای تقابل نصف حق‌الوکاله مرحله بدوی است (ماده ۴ آیین‌‌نامه تعرفه وکلا) و ما‌به التفاوت این هزینه، چه به خواهان تحمیل شود و چه به خوانده، در هر حال صرفه‌جویی است.

• جلوگیری از صدور احکام متناقض: مهمترین فایده توام شدن دعوای طاری با دعوای اصلی، جلوگیری از صدور احکام معارض است. وقتی به دو پرونده در دو دادگاه و حتی یک دادگاه اما نه مقارن یا توام با یکدیگر رسیدگی شود، ممکن است احکام صادره با هم قابل جمع نباشند.

• معافیت از دادن تامین اتباع بیگانه: بر طبق بند ۴ ماده ۲۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی، در دعوای اتباع ایرانی علیه اتباع خارجی، در صورتی که خوانده دعوای متقابل اقامه کند، از دادن تامین اتباع بیگانه (مواد ۲۱۸ و بعد قانون آیین دادرسی مدنی ) معاف است. علت آن نیز این است که دعوای متقابل نوعی دفاع است و خواستن تامین از کسی که در مقام دفاع از حق خود است ایجاد نوعی محدودیت بر سر راه دفاع محسوب می‌شود.

دادگاه صالح

دادخواست دعوای متقابل باید به همان دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به دعوی اصلی را دارد تقدیم گردد، اگرچه صلاحیت محلی دعوای متقابل رعایت نشده باشد و این یکی از موارد خاص برخلاف صلاحیت محلی است. بنابراین چنانچه دعوا در شورای حل اختلاف باشد باید در شورا مطرح شود و چنانچه در دادگاه باشد دعوای متقابل نیز باید در همان دادگاه مطرح شود. اگر دادخواست دعوی متقابل بر اساس شرایط لازم مطرح نگردد و از جهتی دیگر با هم ارتباط کامل نداشته باشند، در این صورت دادگاه اقدام به تفکیک دعاوی مطرح شده می نماید و در صورتی که خود دارای صلاحیت محلی و ذاتی برای رسیدگی به دادخواست متقابل باشد، به طور جداگانه رسیدگی می کند.

هزینه دادرسی

با توجه به اینکه دعوای متقابل خود یک دادخواست کامل می باشد، در این صورت باید با توجه به موضوع دعوی، هزینه ی دادرسی دادخواست دعوی متقابل با توجه به مالی و غیرمالی بودن آن پرداخت شود.

ذکر چند نکته

نکته اول: در مورد طرح دعوای تقابل توسط مجلوب ثالث، باید بین موردی که جلب شخص ثالث توسط اصحاب دعوا صرفاً برای تقویت موضوع دفاعی شخص جلب شده صورت می گیرد با موردی ا موردی که خوانده دعوای اصلی با جلب شخص ثالث قصد دارد آثار محکومیت احتمالی خود را متوجه وی نماید تفاوت قائل شد. در ثالث نخست مجلوب ثالث اساساً در موضع دفاتر قرار نمی گیرد تا بتوان او را طبق ماده 141 خوانده تلقی نمود که در مقام پاسخگویی دفاع از خود حق طرح دعوای تقابل را داشته باشد لیکن در حالتی که خوانده با جلب شخص ثالث قصد درگیر کردن به او تسری دهد، به دلیل اینکه او ناگزیر از دفاع در مقابل دعوای اصلی است می تواند از حق طرح دعوای تقابل استفاده نماید.

نکته دوم: با توجه به اینکه با ارایه ی دادخواست دعوای متقابل، خوانده در مقام خواهان هم محسوب می گردد، می تواند از تمام امتیازاتی که قانون برای خواهان دعوای اصلی در مرحله ی دادرسی در نظر گرفته است، به جهت حفظ بهتر و کامل موضوع خواسته، از آن بهره مند گردد که شامل قرار تامین خواسته، قرار دستور موقت، قرار تامین دلیل، جلب ثالث و ضرر و زیان ناشی از موضوع دادخواست دعوای متقابل و امثال آن می گردد.

نکته سوم: دعاوي تهاتر، صلح، فسخ، رد خواسته و امثال آن که براي دفاع از دعواي اصلي اظهار مي‌شوند، دعواي متقابل محسوب نمی شوند همچنین تشخیص اینکه اظهارات خوانده دفاع محسوب می شوند یا دعوای متقابل، برعهده همان دادگاه می باشد.