درخواست حضانت و کسب اجازه ملاقات فرزند مشترک

درخواست حضانت و کسب اجازه ملاقات فرزند مشترک

مفهوم حضانت

حِضانَت یک واژه عربی است و در لغت به معنای در کنار گرفتن کودک، پرورش دادن کودک، پروردن بچه، پروریدن طفل و… آمده است. حضانت، از واژگان حقوق خانواده است و به‌طور خلاصه، به معنای حق یا تکلیف در نگهداری و سرپرستی کودک است. نمی‌شود واژه فارسی سرپرستی را همسان با واژه حضانت گرفت. زیرا واژه حضانت، مجازاً از واژه‌ای گرفته شده که به سرپرستی از کودک و بچه‌های خرد یک حیوان بر می گردد. اعراب این واژه را در زمانی به کار می‌برده‌اند که می‌خواستند برای نمونه حالت مرغی را بیان کنند که جوجه‌هایش را که خیلی ضعیف بودند، برای صیانت از پرندگان شکارچی و موجودات مزاحم و همچنین خوراک دادن، به زیر پر می‌گیرد و هر کس بخواهد به این جوجه‌ها دست‌درازی کند، مرغ او را نوک می‌زند و به‌ طور خلاصه هر کاری که مرغ بتواند، از بن جان برای سرپرستی جوجه‌ها انجام دهد. در واقع حضانت کلمه‌ای عربی و در لغت به معنای پروردن است و در اصطلاح عبارت است از نگهداری مادی و معنوی طفل توسط کسانی که قانون مقرر داشته‌است.

حضانت هم حق است و هم تکلیف.

حضانت به معنای حفظ کردن، درکنار گرفتن، پرورش دادن، نگاهداری و تربیت اطفال می باشد. به موجب قانون مدنی : نگاهداری اطفال هم حق و هم تکلیف پدر و مادر است. حضانت هم حق والدین است و هم تکلیف آنان. بنابراین نمی توان حق نگهداری و تربیت فرزند را بدون دلیل موجه و حکم دادگاه از پدر و مادر سلب کرد. از سوی دیگر، پدر و مادر نمی توانند از نگهداری و تربیت فرزند خود سرباز زنند. به موجب قانون مدنی « پدر و مادر مکلف هستند که در حدود توانایی خود به تربیت اطفال خویش بر حسب مقتضی اقدام کنند.»  سهل انگاری در نگهداری و تربیت کودک موجب سقوط حق حضانت می شود.

شرایط حضانت

• حضانت طفل بر اساس قانون مدنی و قانون حمایت خانواده برای پسر و دختر تا هفت سالگی با مادر است.

• بعد از سن بلوغ خود فرزند تعیین می کند که با چه شخصی زندگی کند و از حضانت خارج می گردد.

• در صورت فوت یکی از ابوین، حضانت کودک (صغیر یا محجور) با پدر و یا مادری که زنده است خواهد بود؛ هرچند متوفی پدر طفل بوده و برای او قیم معین کرده ‌باشد. مثلاً با فوت پدر، حضانت طفل با مادر است؛ نه پدربزرگ طفل.

• حضانت فرزندانی که پدرشان فوت شده با مادر آنهاست؛ مگر آنکه دادگاه به تقاضای ولی قهری یا دادسـتان، اعطای حضانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد.

• در صورتی‌که پدر و مادر هر دو فوت کرده باشند، حضانت با جد پدری و پس از آن با سایر خویشاوندان طفل بر مبنای ترتیبات ارث است.

موارد سلب حضانت

هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری كه طفل تحت حضانت او است صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محكمه می تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای دادستان هر تصمیمی را كه برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ كند.

این موارد به شرح زیر است که بر اساس آن دادگاه و یا به درخواست احدی از والدین امکان سلب حضانت است.

• اعتیاد زیان آور به الكل، مواد مخدر و قمار.

• اشتهار به فساد اخلاقی و فحشا.

• ابتلا به بیماری های روانی با تشخیص پزشكی قانونی.

• سوءاستفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضداخلاقی مانند فساد و فحشا، تكدی گری و قاچاق.

• تكرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف.

بنابرین در صورت اثبات این موارد امکان سلب حضانت طفل از احدی از والدین با تشخیص دادگاه می باشد.

ملاقات با فرزند مشترک بعد از طلاق

طبق ماده 1174 قانون مدنی، « هر یك از ابوین كه طفل تحت حضانت او نیست، حق ملاقات طفل خود را دارد. تعیین زمان و مكان ملاقات و سیر جزئیات مربوط به آن در صورت اختلاف بین ابوین با محكمه است. بنا به این ماده، هركدام از والدین این حق را دارند كه در فواصل معین با كودك خود ملاقات كنند و حتی فاسد بودن مادر یا پدر هم باعث نمی شود از ملاقات وی با فرزندش جلوگیری شود. در صورتی كه میان پدر و مادر درباره مدت ملاقات و نحوه آن توافق شده باشد، طبق همان توافق عمل می شود. اما در هر صورت توافق نشدن، دادگاه در حكم خود مدت ملاقات و نحوه آن را برای كسی كه حق حضانت ندارد، معین می كند. معمولاً دادگاه ها یك روز یا دو روز از آخر هفته را به این امر اختصاص می دهند و گفته می شود ملاقات بیش از این با شخصی كه حضانت  را به عهده ندارد، موجب اختلال در حضانت و دوگانگی در تربیت كودك می شود. اما سلب كلی حق ملاقات از پدر یا مادری كه حضانت به عهده او نیست برخلاف صراحت ماده قانون مدنی است و دادگاه نمی تواند حكم به آن بدهد. با این حال اگر ملاقات با پدر یا مادری كه حضانت به عهده او نیست واقعاً برای مصالح كودك مضر باشد، دادگاه می تواند مواعد ملاقات را طولانی تر كند و مثلاً به جای هفته ای یك بار ماهی یك بار یا هر شش ماه یك بار تعیین كند یا ملاقات با حضور اشخاص ثالث باشد.

ضمانت مخالفت با حق ملاقات فرزند

در صورتی که پدر یا مادری که دارای حق حضانت است، از ملاقات طرف دیگر (که طبق دستور دادگاه دارای حق ملاقات است ) ممانعت کرد، برای اجرای دستور دادگاه به نیروی انتظامی سپرده می شود و عنداللزوم می توان از ضمانت اجرایی ماده 632 قانون مجازات اسلامی اسلامی استفاده کرد که به موجب آن، « اگر کسی از دادن طفلی که به او سپرده شده است، در موقع مطالبه اشخاصی که قانوناً حق مطالبه دارند، امتناع کند، به مجازات از 3 تا 6 ماه حبس یا به جزای نقدی از یک میلیون ریال و 500 هزار تا 3 میلیون ریال محکوم خواهد شد.»

دادگاه صالح

براساس بند 10 ماده 4 قانون حمایت از خانواده مصوب 1391 رسیدگی به دعوی حضانت و ملاقات طفل در صلاحیت دادگاه خانواده می باشد.

هزینه دادرسی

باتوجه به اینکه براساس قانون حمایت خانواده مصوب 1391 رسیدگی به دعاوی مربوط به حضانت و ملاقات با فرزند مشترک در صلاحیت دادگاه خانواده می باشد. بنابراین این دعاوی غیرمالی هستند و هزینه آن نیز بر اساس تعرفه و به ترتیب ذیل می باشد: در مرحله بدوی40 هزار تومان، در مرحله واخواهی 60هزار تومان، در مرحله تجدیدنظر 100هزارتومان می باشد.

چند نکته

نکته اول: از آنجا که حضانت فرزند پس از طلاق تا 7 سالگی با مادر و پس از آن با پدر میباشد حق ملاقات برای طرف مقابل محفوظ میباشد که این حق قبل از طلاق نیز در صورتی که طفل نزد زوج یا زوجه باشد برای طرف مقابل محفوظ خواهد بود. چنانچه قبل از طلاق طفل نزد هر یک از زوجین بوده و از ملاقات طرف دیگر ممانعت به عمل آید طرف مقابل می تواند از طریق ارائه دادخواست تقاضای دستور موقت ملاقات طفل را مطرح نماید.

نکته دوم: در مواردی هم ممکن است حق ملاقات از یکی از آنان سلب شود که این موضوع باید روشن شود که اگر طفل به طرف مقابل داده شود چه خطرات و عوارض و مشکلات و یا شرایط ناگواری احتمال تهدید به طفل را دارد که بخشی از آن عبارتند از: 1- بیماری حاد و مُسری.  2- خطرات جانی.  3- سایر مواردیکه برحسب نظریه پزشکی قانونی به عبارتی خوف و تحولات روحی، روانی، اخلاقی و غیره است.

نکته سوم:  چنانچه زوجه ضمن سند رسمی طلاق متقبل حضانت و نگهداری فرزندمشترک با هزینه شخصی خود شده باشد نمی تواند به موجب دادخواست بعدی از خود سلب تکلیف نماید چنین درخواستی قابلیت پذیرش ندارد. همچنین پدر و مادر با توافق می توانند حضانت را به عهده یکدیگر بگذارند ولی به اشخاص دیگر نمی توانند محول نمایند.

نکته چهارم: چنانچه طفل در حضانت پدر باشد مادر می تواند برای تعیین ساعت ملاقات با فرزند،  به شورای حل اختلاف محل سکونت طفل و پدر مراجعه کند.

نگارنده: سعید یوسف زاده[1396/12/3]