اثبات مالکیت ورثه گاهی می تواند تبدیل به یکی از پیچیده ترین مجادلات دادگاهی شود. به طور معمول، روند مشخصی برای تقسیم اموال بین ورثه وجود دارد. اما با این وجود، برخی از امور مانند عمل به وصیت نامه، می تواند شک و شبه و یا اختلافاتی را بین ورثه ایجاد کند. به یاد داشته باشید که بهتر است برای اثبات مالکیت خود با هر عنوانی به یک دفتر وکالت معتبر مراجعه کنید. پیشنهاد ما گروه وکلای راهیان عدالت می باشد.
در این مقاله قصد داریم پیرامون موضوع اثبات مالکیت ورثه، سوال هایی را مطرح کرده و به آن ها پاسخ دهیم:
اثبات مالکیت ورثه چیست؟
انحصار وراثت برای اثبات مالکیت ورثه چیست؟
چه مدارکی برای اثبات مالکیت ورثه باید ارائه کرد؟
اثبات مالکیت ورثه برای چه کسانی مورد نیاز است؟
نقش وصیت نامه در اثبات مالکیت ورثه چیست؟
اثبات مالکیت ورثه چیست؟
قبل از آن که اثبات مالکیت ورثه را توضیح دهیم، بهتر است که با مفهوم وارث آشنا شوید. از نظر حقوقی، وارث شخصی است که حق دارد سهمی از دارایی فرد متوفی را به سبب نسبت نسبی و یا سببی، دریافت کند. منظور از دارایی فرد، تمام اموالی است که در زمان مرگ به فرد مذکور تعلق داشته است. وراثت ممکن است تحت شرایط وصیت نامه مشخص شود. اما اگر وصیت نامه و یا اراده ای از جانب متوفی برای تعیین وراثت وجود نداشته باشد، مطابق با قانون، ورثه مشخص شده و اموال بین آن ها تقسیم می شود.
دقت کنید که وارث فرد، گاهی می تواند فردی خارج از خانواده و یا افراد نسبی و سببی باشد. این حالت تنها زمانی اتفاق می افتد که فرد متوفی نام شخصی (مانند یک دوست) را در وصیت نامه خود به عنوان وارث ذکر کرده باشد. بر اساس وصیت نامه، این فرد می تواند از دارایی متوفی، سهم داشته باشد.
هیچ فردی قبل از درگذشت متوفی، نمی تواند وارث باشد، زیرا تنها در صورت مرگ فرد است که اصطلاح وارث معنا پیدا می کند. بنابراین هیچ کس نمی تواند در زمان حیات فرد، ولو بیمار و ناتوان، برای اموال او تصمیم گیری کند.
اصطلاح وراثت در زمان قدیم
در قوانین مدرن، اصطلاح وراثت صرفا برای تقسیم اموال مانند املاک و مستغلات استفاده می شود. اما در زمان های قدیم، در خانواده های سلطنتی و یا اشراف زادگان، معمولا فرزند مذکر اول خانواده، به عنوان وارث پدر محسوب می شد. مانند روش به ارث رسیدن عنوان کدخدا در روستاهای ایران و یا دوک و لرد در شهرهای اروپایی. در این مفهوم از وراثت، عموما هر فرد دیگری به جز فرزند اول ذکور، از به ارث بردن عنوان و یا مزایای پدر، بی بهره می ماند.
اثبات مالکیت ورثه به ارائه مدارک لازم برای اثبات این امر گفته می شود که فرد به طور قانونی اموال مورد نظر از جانب فرد متوفی را به دست آورده است. ورثه می تواند فرزند، همسر و یا هر فرد دیگری باشد که ارتباط سببی و یا نسبی با متوفی داشته باشد. همان طور که گفتیم، گاهی ورثه می تواند یک دوست و یا حتی غریبه باشد که متوفی نام او را در وصیت نامه خود قید کرده است.
کسانی که مشمول سهم الارث می شوند:
در قانون اسلامی، دسته بندی های مختلفی برای انواع ورثه وجود دارد. در زیر، افرادی که طبق قانون اسلامی می توانند سهم الارث داشته باشند را دسته بندی کرده ایم:
- فرزندان، همسر یا همسران، نوه ها و پدر و مادر
- پدربزرگ و مادربزرگ و سایر اجداد، برادر و خواهر و فرزندان آن ها
- عمه، دایی، خاله، عمو و فرزندان آن ها
دقت کنید هر کدام از افراد فوق، در شرایط خاصی می توانند سهم الارث داشته باشند. در صورتی که حداقل یک نفر از افراد دسته اول در قید حیات باشد، اموال متوفی، به او خواهد رسید. در غیر این صورت، افراد دسته دوم می توانند برای درخواست ارث متوفی اقدام کنند. به همین ترتیب، در صورتی که هیچکدام از افراد دسته دوم در قید حیات نبوده و یا واجد شرایط دریافت ارث نباشند (در صورت ارتکاب قتل)، افراد دسته سوم به عنوان وارثان متوفی شناخته می شوند.
نکته
نکته دیگری که باید به آن توجه کنید، این است که افرادی که در یک دسته قرار دارند، با توجه به وجود و یا عدم وجود افراد دیگر در همان دسته، تحت شرایط متفاوتی می توانند سهم الارث داشته باشند. به عنوان مثال، مردی که هیچ فرزندی نداشته است، یک چهارم اموالش به همسرش خواهد رسید. ما بقی ارث، بین پدر و مادر متوفی تقسیم خواهد شد.
در صورتی که فرزندی نیز وجود داشته باشد، زن تنها می تواند یک هشتم از اموال شوهرش را به دست بیاورد. بعد از آن، یک ششم اموال به مادر و یک ششم نیز به پدر متوفی می رسد. سپس مابقی نیز بین فرزندان تقسیم خواهد شد. در صورتی که پدر و مادر متوفی در قید حیات نباشند، به جز یک هشتمی که به زوجه رسیده است، باقی اموال بین فرزندان تقسیم می شود. اگر یک یا تعدادی از فرزندان متوفی در قید حیات نباشند، سهم الارث آن ها بین فرزندانشان تقسیم خواهد شد.
انحصار وراثت برای اثبات مالکیت ورثه چیست؟
در واقع قبل از آن که هر کدام از ورثه بتوانند نسبت به اموال متوفی ادعایی داشته باشند، باید تمام مراسم تدفین، به طور کامل انجام شود. هر مقدار هزینه که برای این کار لازم است، باید از اموال متوفی پرداخت شود. بعد از آن، ورثه می توانند برای درخواست ارث خود اقدام کنند.
انحصار وراثت در واقع به این معنی است که باید از نظر قانونی، وراث متوفی به تعداد مشخصی محدود شوند. برای این منظور، باید درخواست صدور گواهی انحصار وراثت، به دادگاه تقدیم شود تا دادگاه بررسی کند که متوفی چند همسر و فرزند داشته و مشخصات آن ها را در گواهی، ذکر کند.
دقت داشته باشید که هیچ کدام از وراث نمی توانند بدون در دست داشتن گواهی انحصار وراثت، نسبت به هیچکدام از اموال متوفی، ادعایی داشته باشند. بعد از این که لیست ورثه توسط دادگاه در گواهی انحصار وراثت ذکر شد، ورثه می توانند تقسیم اموال را انجام دهند. دادگاهی که می تواند گواهی انحصار وراثت را صادر کند، باید نزدیک ترین دادگاه به محلی باشد که متوفی برای آخرین بار در آن جا ساکن بوده است.
چه کسانی می توانند از دادگاه درخواست گواهی انحصار وراثت کنند؟
اما آیا می دانید چه کسانی می توانند از دادگاه بخواهند که گواهی مذکور را صادر کند؟ علاوه بر همسر و فرزندان متوفی، هر کدام از ورثه و یا طلبکاران متوفی می توانند درخواست صدور گواهی انحصار وراثت داشته باشند. علاوه بر این افراد، اگر کسی به نحوی ذی نفع باشد، می تواند این درخواست را به دادگاه تقدیم کند. منظور از ذی نفع، افرادی است که به طور غیرمستقیم از تقسیم این ارث، سود می برند. به عنوان مثال، فردی که قیم یک کودک خردسال است، می تواند از جانب او چنین درخواستی را مطرح کند.
این درخواست در دادگاه با ارائه مشخصات فرد، نسبت او با فرد فوت شده و آدرس و شماره تماس او ثبت می شود. فردی که این درخواست را به دادگاه می برد، باید چند مدرک مختلف را نیز به دادگاه تقدیم کند. یکی از این مدارک، شناسنامه فرد فوت شده است. این شناسنامه باید توسط اداره ثبت احوال باطل شده و گواهی فوت نیز برای فرد صادر شود. گواهی فوت به همراه شناسنامه باطل شده، باید به دادگاه ارائه شوند.
استشهادیه
مدرک دیگر، نوعی استشهادیه است که باید در محضر، به صورت رسمی تنظیم شود. این استشهادیه باید توسط دو فردی که متوفی را می شناخته اند، امضا شود. در این استشهادیه، نام تمام وارثان ذکر می شود.
آگهی فوت نیز باید در یک روزنامه چاپ شود تا کسانی که وارثان احتمالی فرد متوفی هستند، از فوت وی اطلاع پیدا کرده و اگر ادعایی دارند، مطرح کنند. هزینه چاپ آگهی در روزنامه باید توسط افرادی که متقاضی دریافت ارث هستند، پرداخت شود. دقت کنید این قانون شامل حال اهالی روستا نمی شود. یعنی اگر فردی که در روستا زندگی می کرده، فوت کند، باید آگهی فوت او را در منازل و مکان های عمومی روستای مورد نظر پخش کنند.
سیاهه اموال
سیاهه اموال نیز باید همراه با مدارک فوق، به دادگاه ارائه شود. منظور از سیاهه اموال، لیستی است که مشخص می کند که فرد متوفی چه میزان دارایی (از هر نوع) داشته است. این سیاهه باید به تایید اداره دارایی برسد. علاوه بر مدارک بالا، هر کدام از وارثان نیز باید یک نسخه کپی برابر اصل شده از شناسنامه خود را همراه با این درخواست، به دادگاه ارائه کنند. البته به خاطر داشته باشید که در جریان بررسی پرونده، ممکن است که دادگاه بخواهد هر یک از افراد، اصل شناسنامه خود را نیز ارائه کنند.
چه مدارکی برای اثبات مالکیت ورثه باید ارائه کرد؟
برای بررسی این موضوع، دو حالت پیش می آید:
اول این که فرد بر اساس قانون رایج کشور، مشمول سهم الارث شده باشد.
دوم این که فرد بر اساس وصیت نامه متوفی، مشمول ارث شده باشد.
در حالت اول، فردی که به سبب رابطه سببی و یا نسبی مانند همسر، فرزندان یا پدر و مادر، مشمول سهم الارث شده است، می تواند بعد از پشت سر گذاشتن مراحل انحصار وراثت توسط دادگاه، مالکیت خود را بر اموال مربوطه، اثبات کند. به این ترتیب که دادگاه سهم هر فرد را بعد از صدور گواهی انحصار وراثت، مشخص می کند. بعنی به طور دقیق به افراد اطلاع می دهد که هر کس چه کسری از اموال منقول و غیر منقول متوفی را می تواند دریافت کند. بنابراین، حکم دادگاه برای اثبات مالکیت، کافی خواهد بود.
در حالت دوم، فردی که به هر دلیلی، نامش در وصیت نامه ذکر شده است، باید علاوه بر گواهی انحصار وراثت، وصیت نامه متوفی را نیز به دادگاه ارائه دهد. دادگاه بعد از بررسی مدارک مربوطه، سهم آن فرد را نیز در ارث مشخص می کند. باز هم حکم دادگاه، همان اثبات مالکیت خواهد بود.
البته حالت سومی نیز وجود دارد که ترکیبی از دو حالت بالاست. یعنی فرد علاوه بر این که وارث قانونی محسوب می شود، در وصیت نامه نیز اموال اضافی دیگری به او تعلق گرفته است. باز هم روال کار، مانند مراحل بالا خواهد بود. یعنی ارائه وصیت نامه به همراه گواهی انحصار وراثت، منجر به حکم دادگاه برای اثبات مالکیت می شود.
اثبات مالکیت ورثه برای چه کسانی مورد نیاز است؟
تمام کسانی که با متوفی نسبت خانوادگی و یا فامیلی داشته اند، تحت شرایط خاص می توانند درخواست ارث بدهند. اما هر کدام از این افراد، ممکن است که به دلیل اختلافات خانوادگی و یا ادعاهای مطرح شده از جانب سایر افراد، نیاز پیدا کنند که مالکیت خود را نسبت به سهم الارث، به اثبات برسانند. در واقع بعد از آن که دادگاه نسبت به صدور گواهی انحصار وراثت و مشخص کردن سهم هر فرد اقدام کرد، دیگری نیازی به اثبات مالکیت نیست.
مگر آن که بعدها مشکل و یا عدم اطمینانی نسبت به این مورد به وجود بیاید. که در این صورت هر کدام از ورثه می توانند مراحل قبلی را دوباره در دادگاه طی کنند تا مالکیتشان نسبت به اموال مورد نظر، به اثبات برسد.
نقش وصیت نامه در اثبات مالکیت ورثه چیست؟
وصیت نامه در تمام دنیا، یک برگه معتبر است که می تواند برای تعیین سهم الارث افراد مورد استناد قرار بگیرد. اگر فردی، برای اثبات مالکیت خود دچار مشکل شود، می تواند از وصیت نامه معتبر متوفی استفاده کند. البته این امر مستلزم وجود نام وارث و اموال تعلق گرفته به وی، در وصیت نامه است.
دقت کنید که وصیت نامه ها از نظر قانونی اعتبار بسیار بالایی دارند. همچنین، برخلاف تصور عموم، وصیت نامه ها تنها برای تقسیم اموال مورد استفاده قرار نمی گیرند. بلکه متوفی می تواند حتی انجام یک کار مشخص را نیز بر عهده یک یا چند تن از ورثه خود قرار دهد. طبق قانون، ورثه موظفند به تمام بندهای وصیت نامه عمل کنند. مثلا اگر متوفی ادای دین یا بدهی خود را بر عهده یکی از فرزندانش گذاشته باشد، فرزند موظف است که بدهی مورد نظر را پرداخت کند.
نکته ای که در این میان باید به آن توجه کرد، این است که اگر کسی نخواهد به وصیت فردی عمل کرده و یا تکلیف انجام عملی را از دوش خود بردارد، باید قبل از این که فرد فوت کند، این کار را انجام بدهد. زمانی که فرد از دنیا رفت، عمل به وصیت نامه او از نظر قانونی و شرعی، الزام پیدا می کند.
در پایان از همراهی شما عزیزان تا پایان این مقاله سپاسگزاریم.
