مدت زمان تقسیم ترکه

در این مقاله قصد داریم به بررسی موضوع مدت زمان تقسیم ترکه بپردازیم.

حتما دیده یا شنیده اید که بعد از فوت شخصی، بر سر تقسیم اموال وی بین بازماندگان و وراث اختلافاتی به وجود آمده است. این اختلافات معمولا ناشی از نا آگاهی آنها از شرایط و مراحل تقسیم ترکه به وجود می آید. اولین کاری که در زمان تقسیم ترکه باید انجام شود طی کردن مراحل انحصار وراثت می باشد.

در این مقاله سعی داریم تا به سوالات زیر پاسخ دهیم.

1. ترکه به چه معناست؟
2. مراحل تقسیم ترکه کدامند؟
3. مواد قانونی در خصوص تقسیم ترکه کدامند؟
4. چه افرادی برای درخواست تحریر ترکه صالح شمرده می شوند؟
5. اعتراض به تحریر ترکه به چه صورت می باشد؟
6. مدت زمان تقسیم ترکه معمولا چقدر به طول می انجامد؟
7. آیا محروم کردن کسی از ارث، قانونی است؟
8. آیا دولت از ارث سهم دارد؟

 

ترکه به چه معناست؟

در بیان مفهوم ترکه باید بگوییم که ترکه به دارایی هایی که از متوفی باقی مانده است گفته می شود. ترکه دو قسمت منفی و مثبت دارد. بخش مثبت آن به اموال و مطالباتی گفته می شود که به وارث تعلق می گیرد و قسمت منفی بدهی ها و دیون متوفی می باشد که باید از دارایی های به جا مانده از شخص پرداخت شوند.

نکاتی که در ادامه گفته می شوند از تعریف ترکه به دست آمده است.

• ماترک متوفی تنها شامل اموال، زمین ها، پول های او نمی شود و بدهی های آن فرد هم قسمتی از ماترک می باشد.
• طلب هایی که آن مرحوم داشته و سررسیده آن نرسیده است و یا وصول نگردیده هم قسمتی از ماترک به حساب می آید.
• بدهی فقط به بدهی مالی اطلاق نمی شود و تعهدات فرد را نیز شامل می شود.
• تا قبل از زمان پرداخت بدهی ها و دیون متوفی، نمی توانند ماترک را تقسیم کنند.

 

تقسیم ماترک متوفی میان ورثه

همانطور که گفته شد ماترک فرد مرحوم قبل از پرداخت بدهی هایش قابل تقسیم نمی باشد. این مطلب به این معناست که پیش از آنکه بدهی ها پرداخت شوند، هیچ یک از وراث به عنوان مالک اموال شناخته نخواهند شد. در قانون این حق برای وارث در نظر گرفته شده است که اصلا ماترک متوفی را قبول نکنند. اگر یکی از وراث ماترک را قبول ننماید دیگر مسئولیتی در برابر بدهی های فرد مرحوم متوجه او نخواهد بود و در مقابل هم از اموال به جا مانده از متوفی سهمی به او نمی رسد.

مراحل تقسیم ترکه کدامند؟

مراحل لازم برای تقسیم ترکه به شرح زیر می باشد.

1. انحصار وراثت

بازماندگان فرد مرحوم برای انجام کارهای مربوط به تقسیم ترکه باید اثبات نمایند که از وراث متوفی می باشند. برای اثبات این موضوع به گواهی انحصار وراثت نیاز است که برای گرفتن این گواهی باید یک درخواست به شورای حل اختلاف تقدیم کنید. شورای حل اختلاف از شما مدارکی نظیر گواهی فوت، شناسنامه متوفی، کپی شناسنامه وراث، استشهادیه محضری بر اساس انحصار ورثه ی افرادی که به عنوان وارث معرفی شده اند و همچنین گواهی مالیات بر ارث را دریافت می نماید.

شورای حل اختلاف محل، یک آگهی در روزنامه های کثیر الانتشار چاپ می کند و اگر در ظرف مدت 30 روز بعد از انتشار آگهی، اعتراضی به آن وارد نشد، گواهی انحصار وراثت را صادر می کند. اگر در طی یک ماه اعتراضی دریافت شود، شورا یک جلسه تشکیل داده و از وراث و فرد معترض دعوت به عمل می آورد تا موضوع مشخص شود.

بعد از دریافت گواهی انحصار وراثت، وراث می توانند مطالبات فرد مرحوم را از کسانی که به وی بدهکار بوده اند، طلب کنند.

در مواردی این امکان وجود دارد که به دلایلی همه وراث نباشند یا همکاری های لازم را انجام ندهند، یعنی نتوان به شناسنامه آنها دسترسی پیدا کرد. در چنین مواردی بنابر تقاضای سایر وراث، شورای حل اختلاف از ثبت احوال استعلامات لازم را می گیرد. در نتیجه جای نگرانی در این باره وجود ندارد.

اگر فرد مرحوم صاحب اموال زیادی باشد باید گواهی انحصار وراثت نامحدود بگیرید و لی اگر از او اموالی به جا نمانده است گواهی انحصار وراثت محدود کافی است. دقت کنید که اگر در آینده قصد فروش ملک موروثی را داشته باشید به گواهی انحصار وراثت نا محدود نیاز پیدا می کنید. هر دو مدل انحصار وراثت هزینه یکسانی دارند. ولی مدت زمان گرفتن آنها با هم متفاوت می باشد.

2. مهر و موم ماترک

مهر و موم به  کاری گفته می شود که برای حفاظت از ماترک از هر نوع دخالت و تغییر به شکل مادی و معنوی از اموال به جای مانده متوفی انجام می پذیرد.

مهر و موم به درخواست وراث یا شخصی که فرد مرحوم به وی وصیتی کرده  یا شخصی که برای اداره امور اموال تعیین شده است و همچنین طلبکاری که حکم دادگاهی دارد و نگران این است که حقش پایمال شود انجام می شود، شورای حل اختلاف ابتدا از کلیه اموال مرحوم لیست تهیه می نماید و آنها را مهر و موم می کند. برای رفع مهر و موم نیز باید این اشخاص درخواست رفع مهر و موم را به شورای حل اختلاف بدهند.

اگر شخصی در هتل یا مهمانسرایی فوت نماید و کسی برای نگه داری از اموالش نباشد، اموال وی مهر و موم می شود و اینکه اگر از اموال عمومی یا دولتی نزد فرد مرحوم امانتی وجود داشته باشد، تا مشخص شدن اوضاع این اموال مهر و موم می گردد.

3. تحریر ما ترک

بعد از درخواست وراث از شورای حل اختلاف برای دریافت گواهی انحصار وراثت، این شورا اقدام به تهیه لیستی از اموال منقول و غیر منقول و قیمت آنها، حقوق، مطالبات و همچنین بدهی های فرد مرحوم می نماید. به این کار که برای مشخص نمودن مقدار ماترک صورت می پذیرد، تحریر ترکه گفته می شود.

در مرحله بعدی شورای حل اختلاف یک تاریخ معین را برای تشکیل جلسه ی تحریر ماترک مشخص می نماید و تاریخ مذکور را به تمامی وراث، بستانکاران، مدیونین و کلیه افرادی که حقی بر اموال به جا مانده از متوفی دارند اعلام می نماید تا اگر تمایل داشتند، در جلسه حضور یابند.

نکته ی مهمی که در این زمینه مطرح می شود این است که در زمان تحریر، تمامی عملیات اجرایی در مورد ترکه، باید تا زمان به پایان رسیدن تحریر متوقف گردد.

به طور مثال اگر شخصی از یک نفر طلبکار باشد و برای گرفتن طلبش، درخواست به مزایده گذاشتن اموال او را داشته باشد و در همین حین بدهکار فوت نماید، عملیات اجرایی به وراث ابلاغ می گردد و به زمانی بعد از تحریر ماترک انتقال پیدا می کند. امکان دارد که وراث بدهی را شخصا پرداخت نمایند و مزایده کنسل شود.

در سه صورت تحریر ترکه لازم می شود:

1. زمانی که در بین وراث، شخصی صغیر یا محجور باشد یا مشخص نباشد که وراث شخص چه کسانی هستند.
2. زمانی که تمام وراث ترکه را نپذیرفته باشند.
3. زمانی که فرد مرحوم ایرانی نبوده و از تبعه های کشور های خارجی باشد.
4. قبول یا رد ترکه

معمولا وراث به سه شکل نسبت به ترکه واکنش نشان می دهند.

حالت اول: در این حالت وراث، ترکه را به صورت تمام و کمال می پذیرند و مسئولیت پرداخت بدهی های مرحوم را نیز قبول می کنند. در این شرایط، فرض می کنند که اموال به جا مانده از متوفی برای پرداخت کلیه بدهی ها کافی است ولی اگر ورثه ادعا کنند که اموال به جا مانده کفاف بدهی های متوفی را نمی کند باید ادعای خود را ثابت نمایند و پس از آن دیگر مسئول پرداخت بدهی های شخص مرحوم، از اموال  شخصی خودش نمی باشند.

حالت دوم: در این حالت وراث ترکه را در صورتی قبول می کنند که تحریر انجام گیرد. در این شرایط هم تا زمانی مسئول پرداخت دیون هستند که اموال به جای مانده کفاف بدهی ها را بکند بیشتر از آن مسئولیتی متوجه وراث نمی باشد.

حالت سوم: وراث کاملا ترکه را نمی پذیرند.

5. تصفیه ی ماترک

بنا به درخواست وراث، تصفیه ی ترکه انجام می پذیرد. تصفیه ی ترکه به جهت پرداخت کردن بدهی های مرحوم و بیرون آوردن اموالی که در وصیت نامه تقسیم شده اند، انجام می شود. وراثی عهده دار تصفیه می شوند که ترکه را پذیرفته باشند و در شرایطی که بعضی از آنها در جلسه حضور نداشته باشند، دادگاه برای انجام امور یک مدیر تصفیه انتخاب می کند.

مدیر تصفیه بر اساس قانون امور حسبی، این اجازه را دارد که برای مدیریت امور ترکه هر کاری را که بهتر می داند انجام دهد. طلبکاری که در زمان تحریر ترکه حضور نداشته است برای گرفتن طلب خویش می تواند به دادگاه با طرفیت وراث اقامه دعوی نماید. اگر به وراث هم مالی تعلق نگرفته باشد و یا برای وصول طلب فرد کم باشد، باید با طرفیت دیگر طلبکارانی که بدهی خود را وصول کرده اند اقامه ی دعوی نماید.

6. تقسیم ماترک

بعد از آنکه تصفیه ی ترکه انجام شد، مرحله ی بعدی تقسیم ماترک می باشد. بر اساس ماده ی 868 قانون مدنی، به شرطی وارث می توانند به مالکیت اموال دست یابند که دیون و وصایای متوفی را پرداخت نموده باشند. باید بدانید که درخواست تقسیم ترکه فقط باید از سمت وراث باشد و در دادگاه انجام می پذیرد. هیچ گونه محدودیت زمانی برای درخواست تقسیم ترکه وجود ندارد. در نتیجه اگر وراث بعد از گذشت چند سال از فوت شخص، این خواسته را مطرح نمایند، منع قانونی برای آنها وجود نخواهد داشت.

در بحث تقسیم ترکه چند مدل مختلف وجود دارد؛ اگر وراث برای تقسیم اموال به توافق رسیده باشند، قاضی یک صورت جلسه از توافقات آماده کرده و از وراث می خواهد که آن را امضا کنند.

ولی اگر بین وراث اختلافی به وجود آمده باشد و اموال تقسیمی، ارزش یکسانی داشته باشند قاضی سهم هر یک از ورثه را به شکل مساوی مشخص می نماید، اما اگر اموال و سهم افراد متفاوت باشد، قاضی با استفاده از روش تعدیل، سهم هر کدام از وراث را مشخص می نماید.

برای روشن تر شدن موضوع به ذکر یک مثال می پردازیم.

فرض کنید که از متوفی زمینی به مساحت 3 هزار متر مربع به جا مانده است و ارزش همه ی قسمت های زمین با هم برابر است. قاضی مساحت زمین را به 3 قطعه ی هزار متری تقسیم بندی می نماید و برای مشخص کردن سهم هر کدام از وراث قرعه کشی می کند. اما در شرایطی که یک قسمت از زمین ارزشمند تر باشد، قاضی از روش تقسیم به تعدیل، میزان سهم هر یک از ورثه را تعیین می کند.

تقسیم به تعدیل به این شکل انجام می پذیرد که اگر به یکی از افراد قسمت کم ارزش تر از زمین رسید با دادن مساحت بیشتری به وی این اختلاف ارزش را جبران می کنند. اگر شرایط به صورتی باشد که امکان تعدیل وجود نداشته باشد، شخصی که سهم بیشتری برده است باید به فرد دیگر مقداری پول نقد بپردازد تا این اختلاف جبران شود.

با توجه به مطالب گفته شده، متوجه شدید که برای تقسیم ترکه یک سری مراحل را باید انجام دهید ولی اگر وراث شخصی هم بدون انجام این مراحل ترکه را تقسیم و سهم هر کسی را مشخص نموده باشند، نمی توان عملکردشان را باطل کرد. در این شرایط طلبکاران هم برای رسیدن به طلب خود باید به وراث رجوع کنند و طلب خود را از سهم الارثی که به آنها رسیده است بگیرند.

در رویه ی قانونی تقسیم ترکه، حتما باید از قبل، تحریر ترکه انجام شده باشد. در نتیجه اگر فردی تصمیم گرفت که از راه قانونی به سهم الارث خود برسد برای حصول اطمینان باید درخواست تحریر کرده و بعد از آن برای تقسیم ترکه درخواست نماید.

مواد قانونی در خصوص تقسیم ترکه کدامند؟

در ادامه ماده قانون هایی که در این زمینه می باشند را بررسی می کنیم.

ماده 305

بعد از انجام درخواست هر یک از طرفین، هر زمانی که دادگاه نیاز به ارائه توضیحاتی از جانب درخواست کننده داشته باشد می تواند او را احضار کرده و توضیحات مورد نیاز را از او بخواهد.

ماده 306

بر طبق این ماده قانون، دادگاه برای برای بررسی موضوعی که درخواست شده است یک تاریخ برای جلسه رسیدگی تعیین می کند و اشخاصی که ذی نفع هستند را برای شرکت در این جلسه فرا می خواند.

ماده 308

زمان رسیدگی باید به شکلی تعیین شود که فاصله ی بین ابلاغ احضاریه و روز جلسه حداقل 10 روز باشد.

ماده 309

تمام وراث و افراد ذی نفع می توانند در جلسه ای که دادگاه تعیین می کند شرکت کرده و راجع به تقسیم ترکه اظهار نظر نمایند. بعد از حصول یک توافق دادگاه یک صورت جلسه تنظیم می کند که تمام افراد باید آن را امضا کنند.

ماده 304

درخواست تقسیم باید به صورت کتبی به دادگاه داده شده و موارد زیر در آن رعایت شده باشد:

1. نام و نام خانوادگی فردی که درخواست تقسیم ترکه را دارد به همراه نام و نام خانوادگی متوفی.
2. اسامی کلیه وراث و دیگر افرادی که ترکه بین آنها قسمت می شود و میزان سهم هر کدام.

ماده 320:

اگر برای تقسیم اموال به قرعه کشی نیاز شود، باید یک جلسه برای قرعه کشی مشخص شود وتاریخ آن به کلیه وراث و ذی نفعان اعلام گردد. اگر کسی هم در جلسه نباشد با توجه به نظر دیگر وراث قرعه کشی انجام شده و سهم هر شخص معین می گردد.

ماده 321

اگر یکی از ورثه غائب یا محجور باشد، برای فرد غائب و محجور یک امین یا قیم در نظر می گیرند و سپس به تقسیم ترکه اقدام می کنند.

ماده 322

بعد از اتمام تقسیم ترکه، دادگاه باید یک صورت جلسه تنظیم نماید که در آن میزان ترکه و سهم هر کدام از ورثه مشخص شده باشد.

ماده 323

صورت جلسه ای که تنظیم شد باید به وسیله تمامی افراد حاضر در جلسه امضا شود و اگر از وراث و ذی نفعان کسی در جلسه نبود یا حاضر به امضای صورت جلسه نشد، باید در صورت جلسه مذکور قید گردد. این برگه در دفتر خانه ی دادگاه نگه داری می شود.

ماده 324

دادگاه با در نظر گرفتن صورت جلسه ای که در دو ماده 322 و 323 تنظیم شده است، تقسیم نامه را صادر کرده و به تمامی آنها ابلاغ می نماید.

ماده 325

بعد از انجام تقسیم، هر کدام از وراث به عنوان مالک سهم خود شناخته می شوند.

چه افرادی برای درخواست تحریر ترکه صالح شمرده می شوند؟

1. هر کدام از ورثه یا وکیل قانونی آنها
2. وصی بر اداره اموال متوفی
3. امین غایب یا قیم محجوری که، غایب یا محجور جز ورثه ی متوفی باشند.

اعتراض به تحریر ترکه به چه صورت می باشد؟

برای اعتراض به تحریر ترکه با توجه ماده 9 قانون شوراهای حل اختلاف مصوبه سال 1394 کلیه رای هایی که در این شورا صادر می شوند به مدت 20 روز از تاریخ ابلاغ، امکان اعتراض و تجدید نظر خواهی دارند. مرجع صالحی که برای تجدید نظر رای قاضی شورای حل اختلاف در نظر گرفته شده است، دادگاه عمومی حقوقی یا کیفری همان منطقه قضایی می باشد.

مدت زمان تقسیم ترکه معمولا چقدر به طول می انجامد؟

معمولا برای انجام کار های قانونی نمی توان یک مدت زمان مشخص تعیین نمود. با توجه به اینکه تقسیم ترکه هم از کارهای قانونی می باشد نمی توانیم برای آن بازه زمانی خاصی را در نظر بگیریم. برخی از وکلا اظهار می دارند که حداقل زمان برای انجام شدن کار های مربوط به تقسیم ترکه 3 ماه می باشد.

آیا محروم کردن کسی از ارث، قانونی است؟

بر اساس دین و شرع شرایطی ممکن است به وجود آید که از تحقق ارث ممانعت به عمل آورد، یکی از این شرایط زمانی است که یک نفر، فرد دیگری را که از او ارث خواهد برد را به عمد به قتل برساند. این قانون با چیزی که به عنوان محروم کردن از ارث مطرح می شود تفاوت دارد.

با توجه به نظام حقوقی در ایران، محرومیت از ارث اعتباری از نظر قانون ندارد و بر اساس ماده 837 قانون مدنی، کسی نمی تواند یکی از وراث خود را از بردن سهم الارث محروم نماید و همچنین ماده 843 به متوفی این امکان را می دهد که به نسبت ثلث دارایی هایش وصیت کند.

بعد از فوت، قانون به متوفی اجازه اقدام به کارهای حقوقی را نمی دهد و در نتیجه، وارث بودن یا نبودن هر کدام از وراث را قانون تشخیص می دهد.

قوانین ارث را در گروه قواعد آمره می دانند و تصمیم شخص نمی تواند بر سهم الارث وراث اثری داشته باشد. هر فردی در زمان زنده بودنش می تواند تصمیمات لازم را در مورد اموالش بگیرد و تمام آن را به هر کسی منتقل نماید اما بعد از فوت او، تصمیم گیرنده ی نهایی قانون می باشد و محروم کردن از ارث دارای وجاهت قانونی نیست.

مورد دیگری که در مورد محرومیت از ارث اشتباه فهمیده می شود در مورد فرزندی می باشد که قبل از والدین بمیرد. بر اساس قانون وقتی که یک نفر قبل از والدینش می میرد، ورثه ی او به عنوان وارثان جد پدری به حساب نمی آیند. به زبان دیگر به شخص مرده ارث تعلق نمی گیرد تا آن ارث به بازماندگانش برسد و این موضوع با محرومیت از ارث متفاوت می باشد.

آیا دولت از ارث سهم دارد؟

با توجه به اینکه سهم الارث هر شخصی بخشی از اموال او شمرده می شود طبق قانون، بر این اموال مالیات وضع می شود. هر زمانی که یک شخص فوت کند و از او مالی به جا بماند، وراث وظیفه دارند که ظرف مدت 6 ماه از تاریخ فوت او، به اداره مالیاتی رفته و صورت اموال و همچنین صورت بدهی های او را در قالب یک اظهارنامه مالیات بر ارث تحویل دهند. سپس گواهینامه تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث صادر می گردد.

وجود این گواهی برای درخواست گواهی انحصار وراثت ضروری می باشد. براساس گواهی تسلیم اظهار نامه مالیات بر ارث، تمام وراث و میزان سهم الارث هر کدام از آنها تعیین می شود. بعد از انجام روند کارهای مربوط به اظهارنامه مالیاتی، کارشناسان مالیات کلیه اموال منقول و غیر منقول فرد مرحوم را قیمت گذاری می نمایند.

بعد از مشخص شدن ارزش اموال، ابتدا بدهی ها و دیون متوفی پرداخت می گردد و بعد از آن اگر وصیت نامه ای از متوفی باقی نمانده باشد بر طبق قانون سهم الارث هر کدام از وراث مشخص می شود و بر اساس قانون، مالیات مشخصی بر هر کدام وضع می گردد. این مالیات به عنوان سهم دولت از اموال متوفی شناخته می شود.